کم‌خونی چیست؟ راههای پیشگیری و درمان آن کدامند؟
کم‌خونی نوعی بیماری است که در آن شما به اندازه کافی گلبول قرمز سالم ندارید تا اکسیژن کافی را به بافت‌های بدن خود منتقل کنید. داشتن کم‌خونی می‌تواند احساس خستگی و ضعف در شما ایجاد کند. انواع مختلفی از کم‌خونی وجود دارد که هر کدام علت خاص خود را دارند. کم‌خونی می‌تواند موقتی یا طولانی مدت و از خفیف تا شدید متغیر باشد. اگر مشکوک به کم‌خونی هستید به پزشک مراجعه کنید زیرا کم‌خونی می‌تواند نشانه هشدار دهنده یک بیماری جدی باشد.
درمان‌های مربوط به کم‌خونی از مصرف مکمل‌ها گرفته تا مراحل مختلف پزشکی متفاوت است. شما می‌توانید با داشتن یک رژیم غذایی متنوع و سالم از بروز برخی انواع کم‌خونی جلوگیری کنید.
انواع کم‌خونی
- کم‌خونی آپلاستیک
- کم‌خونی فقر آهن
- کم‌خونی گلبول داسی شکل
- تالاسمی
- کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین‌ها
- علائم کم‌خونی چیست؟
علائم و نشانه‌های کم‌خونی بسته به علت متفاوت است. اگر کم‌خونی ناشی از یک بیماری مزمن باشد، بیماری می‌تواند علائم آن را بپوشاند، بنابراین ممکن است کم‌خونی با آزمایشاتی برای یک بیماری دیگر تشخیص داده شود. بسته به دلیل، کم‌خونی، ممکن است هیچ علائمی نداشته باشید. علائم و نشانه‌ها، در صورت بروز، ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- خستگی
- ضعف
- پوستی کم رنگ یا رنگ پریده
- ضربان قلب نامنظم
- تنگی نفس
- گیجی یا سبکی سر
- درد قفسه سینه
- احساس سردی در دست و پاها
- سردرد
در ابتدا، کم‌خونی می‌تواند به حدی خفیف باشد که متوجه آن نشوید. اما علائم با شدت گرفتن بیماری بدتر می‌شوند
چه موقع به پزشک مراجعه کنید؟
اگر احساس خستگی می‌کنید و دلیل آن را نمی‌دانید بهتر است به پزشک خود مراجعه کنید.
البته خستگی علاوه بر کم‌خونی دلایل زیادی ممکن است داشته باشد، بنابراین تصور نکنید که اگر خسته هستید باید حتما کم‌خون باشید. برخی از افراد هنگام اهدای خون می‌فهمند که هموگلوبین آنها پایین است که نشان دهنده کم‌خونی است. اگر به شما گفته شد که به دلیل هموگلوبین کم نمی‌توانید اهدا کنید، با پزشک خود یک قرار ملاقات بگذارید.
دلایل کم‌خونی
کم‌خونی زمانی اتفاق می‌افتد که خون شما به اندازه کافی گلبول قرمز نداشته باشد. این اتفاق در موارد زیر می‌تواند رخ دهد:
- بدن به اندازه کافی گلبول قرمز تولید نکند
- خونریزی زیاد که باعث می‌شود گلبول‌های قرمز خون سریعتر از سرعت تولید آنها از بین بروند
- بدن به طور غیرطبیعی سلولهای قرمز خون را از بین می‌برد
دلایل کم‌خونی انواع مختلفی دارد که عبارتند از
کم‌خونی فقر آهن
این نوع کم‌خونی که شایع ترین نوع کم‌خونی است در اثر کمبود آهن در بدن ایجاد می‌شود. مغز استخوان برای ساختن هموگلوبین به آهن نیاز دارد و بدون آهن کافی، بدن نمی‌تواند هموگلوبین کافی برای گلبول‌های قرمز تولید کند. بدون مکمل آهن، این نوع کم‌خونی در دوران بارداری و همچنین به دلیل از دست دادن خون، مانند خونریزی شدید قاعدگی، زخم، سرطان و استفاده منظم از برخی داروهای مسکن بدون نسخه، به خصوص آسپرین، که می‌تواند باعث التهاب پوشش معده و در نتیجه از دست دادن خون شود، ایجاد می‌شود.
کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین
علاوه بر آهن، بدن به فولات و ویتامین B-12 نیز برای تولید گلبول‌های قرمز خون نیاز دارد. رژیم غذایی فاقد این ویتامین‌ها و سایر مواد مغذی اصلی می‌تواند باعث کاهش تولید گلبول‌های قرمز شود. همچنین، در برخی از افراد با وجودی‌که به میزان کافی ویتامین B-12 مصرف می‌کنند بدن آنها قادر به جذب این ویتامین نیست و به همین دلیل به کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین مبتلا می‌شوند.
کم‌خونی ناشی از التهاب
برخی بیماری‌ها مانند سرطان، اچ آی وی(ایدز)، آرتریت روماتوئید، بیماری‌های کلیوی، بیماری کرون و سایر بیماری‌های التهابی حاد یا مزمن، می‌توانند در تولید گلبول‌های قرمز خون تداخل ایجاد کنند و موجب بروز کم‌خونی شوند.
کم‌خونی آپلاستیک
این نوع کم‌خونی نادر و تهدید کننده حیات زمانی اتفاق می‌افتد که بدن شما به اندازه کافی گلبول قرمز تولید نکند. علل کم‌خونی آپلاستیک شامل عفونت‌ها، داروهای خاص، بیماری‌های خود ایمنی و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی‌است.
کم‌خونی همراه با بیماری مغز استخوان
انواع بیماری‌ها مانند سرطان خون و میلوفیبروزیس می‌توانند با تأثیر بر تولید خون در مغز استخوان باعث کم‌خونی شوند. اثرات این نوع سرطان و اختلالات شبه سرطانی از خفیف تا تهدید کننده حیات متفاوت است.
کم‌خونی همولیتیک
این گروه از کم‌خونی‌ها زمانی ایجاد می‌شوند که گلبول‌های قرمز سریعتر از حد مغز استخوان از بین بروند. برخی بیماری‌های خونی تخریب گلبول‌های قرمز خون را افزایش می‌دهند.
کم‌خونی سلول داسی شکل
این بیماری ارثی و گاهی اوقات جدی است علت آن نوعی اشکال در هموگلوبین است که سلولهای قرمز خون را به شکل هلال(داس) غیرطبیعی در می‌آورد. این گلبول‌های نامنظم خون عمر کمتری داشته و در نتیجه بیمار دچار کمبود مزمن گلبول‌های قرمز می‌شود.
چه عواملی شما را در معرض افزایش خطر کم‌خونی قرار می‌دهند
- رژیم غذایی فاقد برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی
- رژیم غذایی که به طور مداوم فاقد آهن، ویتامین B-12 و فولات باشد، خطر کم‌خونی را افزایش می‌دهد.
- اختلالات روده ای: داشتن یک اختلال روده ای که بر جذب مواد مغذی در روده کوچک شما تأثیر می‌گذارد، مانند بیماری کرون و بیماری سلیاک، شما را در معرض خطر کم‌خونی قرار می‌دهد.
- قاعدگی: به طور کلی، زنانی که یائسه نشده اند بیشتر از مردان و زنان یائسه در معرض خطر کم‌خونی فقر آهن هستند. قاعدگی باعث از بین رفتن گلبول‌های قرمز خون می‌شود.
- بارداری: اگر باردار هستید و از مولتی ویتامین همراه با اسیدفولیک و آهن استفاده نمی‌کنید، در معرض خطر کم‌خونی قرار دارید.
- برخی بیماری‌های مزمن: اگر به سرطان، نارسایی کلیه، دیابت یا بیماری مزمن دیگری مبتلا هستید، ممکن است در معرض کم‌خونی نیز باشید.
از دست دادن خون به آهستگی اما به طور مزمن در اثر یک زخم یا منبعی دیگر در بدن می‌تواند ذخیره آهن بدن را تخلیه کرده و منجر به کم‌خونی فقر آهن شود. - سابقه خانوادگی: اگر در خانواده شما سابقه کم‌خونی ارثی مانند کم‌خونی داسی شکل وجود داشته باشد، ممکن است در معرض خطر ابتلا به این بیماری باشید.
- عوامل دیگر: سابقه برخی از عفونت‌ها، بیماری‌های خون و اختلالات خود ایمنی خطر ابتلا به کم‌خونی را افزایش می‌دهد. اعتیاد به الکل، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی و استفاده از برخی داروها می‌تواند بر تولید گلبول‌های قرمز تأثیر بگذارد و منجر به کم‌خونی شود.
- سن: افراد بالای 65 سال در معرض خطر کم‌خونی هستند.
عوارضی که در طولانی مدت در اثر عدم درمان کم‌خونی به و جود می‌آیند
خستگی شدید: کم‌خونی شدید می‌تواند آنقدر شما را خسته کند که نتوانید کارهای روزمره را انجام دهید.
عوارض در بارداری: زنان باردار مبتلا به کم‌خونی فقر فولات ممکن است بیشتر دچار عوارضی مانند زایمان زودرس شوند.
مشکلات قلبی: کم‌خونی می‌تواند منجر به ضربان قلب سریع یا نامنظم (آریتمی) شود. وقتی کم خون هستید قلب شما باید خون بیشتری پمپ کند تا کمبود اکسیژن خون را جبران کند. این می‌تواند منجر به بزرگ شدن قلب یا نارسایی قلبی شود.
مرگ: برخی کم‌خونی‌های ارثی، مانند کم‌خونی داسی شکل، می‌تواند منجر به عوارض تهدید کننده حیات شود. از دست دادن مقدار زیادی خون به سرعت منجر به کم‌خونی حاد و شدید شده و می‌تواند کشنده باشد.
چگونه از کم‌خونی پیشگیری کنیم
بسیاری از انواع کم‌خونی قابل پیشگیری نیست. اما می‌توانید با خوردن یک رژیم غذایی شامل انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی از جمله آهن، از کم‌خونی فقر آهن و کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین جلوگیری کنید.
غذاهای غنی از آهن شامل گوشت گاو و گوشت‌های دیگر، لوبیا، عدس، غلات غنی شده با آهن، سبزیجات برگ سبز تیره و میوه‌های خشک می‌باشد.
فولات ماده مغذی و شکل مصنوعی آن اسید فولیک را می‌توان در میوه‌ها و آب میوه‌ها، سبزیجات برگ سبز تیره، نخود سبز، لوبیا، بادام زمینی و غلات غنی شده مانند نان، غلات، ماکارونی و برنج یافت.
ویتامین B-12: غذاهای غنی از ویتامین B-12 شامل گوشت، لبنیات و غلات غنی شده و محصولات سویا هستند.
ویتامین C: غذاهای غنی از ویتامین C شامل مرکبات و آب میوه‌ها، فلفل، کلم بروکلی، گوجه فرنگی، خربزه و توت فرنگی است. این مواد به افزایش جذب آهن در بدن کمک می‌کنند.
کپسول کپتوسیدر و قرص اکتی آیرون لیبرتی سوئیس از جمله بهترین مکمل‌های حاوی آهن، اسید فولیک و ویتامین B12 موجود در داروسنتر می‌باشند.
اگر نگران دریافت ویتامین‌ها و مواد معدنی کافی از غذا هستید، می‌توانید با مشورت پزشک یا داروساز خود و خرید مولتی ویتامین مناسب که حاوی مقادیر کافی آهن، اسید فولیک و ویتامین B12 باشد از بروز کم خونی جلوگیری نمایید.
